Safari boven de poolcirkel
In januari strandde er een potvis op de Vliehors. Het toeval wil dat ik op dat moment net bezig was een fotoverslag te maken met bovenstaande titel. Safari is een leenwoord uit het Swahili en betekent letterlijk ‘reis’. Wij maakten vijf jaar geleden een avontuurlijke vakantietocht waarbij ik rendieren, zeearenden, orka’s en potvissen voor de lens kreeg. Tijdens een excursie aan de Noorse kust om walvissen te spotten had ik destijds het genoegen om deze majestueuze oceaanreuzen van dichtbij mee te maken. Het viel niet mee om dat fotografisch vast te leggen, maar het was intrigerend wat ik over deze giganten leerde!
Even ten noorden van de Lofoten ligt Andenes aan de Noorse kust. Vanuit deze plaats worden dagelijks walvissafari’s georganiseerd. Er is bijna 100% kans om een walvis te scoren op minder dan een uur varen uit de haven. Waarom juist daar? Er ligt daar een diepe trog in de Atlantische Oceaan zo vlakbij de kust die bijzonder visrijk is. Een ideaal jachtgebied van vooral potvissen, die voornamelijk leven van inktvis. Daar moeten ze bijna een ton van verorberen op een dag! Potvissen zijn in tegenstelling tot wat hun naam doet vermoeden heteroseksuele zoogdieren. Ze kunnen desondanks tot wel twee uur lang duiken; daarna moeten we weer naar de oppervlakte om op adem te komen. Met speciale apparatuur kun je geluiden traceren van walvissen en wanneer je eentje gelokaliseerd hebt, weet je ook zeker dat die binnen afzienbare tijd zich een keer moet laten zien. Als ze boven komen zwemmen ze een tijdje rond om weer volop zuurstof op te nemen. Vlak voordat ze opnieuw gaan duiken spuiten ze een fontein uit hun spuitgat en daarna zie je ze nog een enorme zwieper met de staart maken. Tijdens de excursie die ik daar met Lia in 2015 maakte hadden we het voorrecht een paar keer een potvis van heel nabij te kunnen bewonderen. Bijzonder indrukwekkend! Tijdens deze ‘walvisjacht’ staat er voortdurend een man op het bovendek met een koptelefoon op om geluiden van deze reuzen te traceren, terwijl een collega in het kraaiennest continue de horizon spot. Als er dan een exemplaar opduikt wordt dat aan boord omgeroepen en varen ze ernaar toe.
Wat we verder leerden is dat daar uitsluitend manlijke dieren, stieren, rondzwemmen. De vrouwelijke potvissen vertoeven groepsgewijs in warmer water, meest rond de evenaar. Samen met hun kroost dat ze tot wel twee jaar zogen. Ook daarna blijven de jongen nog langere tijd in de groep.De wetenschappelijke naam van de potvis is Physeter macrocephalus, letterlijk ‘spuiter met een grote kop’. De hoekige vorm van die grote kop is de reden van de Nederlandse benaming. Specifiek voor deze tandwalvis is de smalle onderkaak met tanden. Deze zeezoogdieren worden bijzonder groot, vrouwelijke exemplaren zo’n 10-12 meter, stieren daarentegen kunnen wel 18 meter lang worden en tot 50 ton wegen!
Als de jonge stieren uit de groep worden verstoten, trekken ze naar visrijke, arctische wateren. Eigenlijk gaan ook zij op safari boven de poolcirkel! Veelal verblijven ze daar in groepen, of ze trekken in de winter weer zuidwaarts. Pas rond hun 18de jaar zoeken ze een partner, waarvoor ze in ieder geval weer naar het zuiden moeten. Tijdens die trektochten kunnen ze in de Noordzee terecht komen. Daar is het veel te ondiep voor ze en lopen ze het risico te stranden. Eenmaal gestrand liggen ze op hun zij en zijn ze reddeloos verloren door hun enorme gewicht… Het is onduidelijk waardoor ze de ‘verkeerde afslag’ nemen. Volgens onderzoekers zijn er diverse oorzaken mogelijk, variërend van het niet werken van hun sonar in ondiep water tot desoriëntatie door zonnevlekken. Of wellicht gewoon door domme pech. Vast staat dat strandingen al eeuwenlang gebeuren.
Sinds 2018 ligt er in de haven van Harlingen een levensgrote potvis van kunststof, gestrand op zijn buik, elke zeven minuten te spuiten als een fontein. Gezien het bovenstaande verhaal volkomen onlogisch. En als deze moet herinneren aan de roemruchte walvisvaart ook nog eens uiterst misplaatst…
Februari 2021
